[ή, Πώς ένας ιατρός μπορεί να καταδικαστεί για φόνο εξ αμελείας και να χάσει ισοβίως την άδεια άσκησης επαγγέλματος, στην Αγγλία.]
Πας στην δουλειά μια Παρασκευή για εφημερία. Σιγά, δεν έγινε και τίποτα, τόσες φορές το έχεις κάνει. Θα βάλεις τα δυνατά σου, λες, όπως τόσες άλλες φορές. Έχεις να περιμένεις ολόκληρο Σαββατοκύριακο με τον μικρό – 1 έτους περίπου – θησαυρό σου. Πρόσφατα γύρισες από άδεια μητρότητας, αλλά δεν σε ενοχλεί. Η δουλειά σου είναι άλλωστε σχετική με τα παιδιά και σημαντική, είσαι ειδικευόμενη παιδίατρος, βοηθάς παιδιά με προβλήματα υγείας να ξεπεράσουν ή να ζήσουν καλύτερα με τα προβλήματά τους. Τι πιο rewarding, τι πιο noble… Μετά από χρόνια σκληρής δουλειάς και κατάλληλων επιλογών είσαι πλέον μαμά, σύζυγος, ιατρός, νιώθεις χρήσιμος πολίτης. Είσαι στο τελικό στάδιο της ειδικότητας, registrar ο τίτλος σου. Κάθε μέρα κάνεις όνειρα για τα χρόνια που έρχονται μετά από τόσο κόπο και προσπάθεια, όνειρα επαγγελματικά αλλά και οικογενειακά. Κυρίως, σε αγχώνει το πώς θα συνδυάσεις την επαγγελματική και επιστημονική σου πρόοδο με τις οικογενειακές απαιτήσεις. Σκέφτεσαι ότι θέλεις να κάνεις και δεύτερο παιδί, αλλά σε αγχώνει αυτή η επίτευξη ισορροπίας. Αυτή η αναζήτηση ισορροπίας που μας κρατάει ξύπνιους τα βράδια και μας ξυπνάει χαράματα τα πρωινά. Όλα αυτά όμως έχουν νόημα, όσο τα πράγματα πάνε καλά. Γιατί αλλιώς όλα αυτά δεν έχουν καμμία σημασία…
Εκείνη την Παρασκευή, 18 Φεβρουαρίου 2011, η μέρα φάνηκε από το πρωί. Η Dr Hadiza Bawa-Garba ήταν η παραπάνω registrar ποu ξεκίναγε την εφημερία της στο Leicester Royal Infirmary. Και μία δραματική αλληλουχία ατυχών (αλλά όχι τόσο σπάνιων) συμπτώσεων ξεκινάει:
– Η πρωινή τυπική παράδοση (handover) δεν έγινε γιατί η ιατρός κλήθηκε επειγόντως σε καρδιακή ανακοπή (crash bleep). Έτσι δεν ενημερώθηκε για την κατάσταση των ήδη νοσηλευομένων υπό την φροντίδα της ούτε μπόρεσε να οργανώσει με την ομάδα της ένα πλάνο δράσης για την ημέρα της εφημερίας.
– Η ιατρός ήταν νέα στο Νοσοκομείο επιστρέφοντας πρόσφατα μετά από 13 μήνες άδειας μητρότητας (ήταν μάλιστα η πρώτη της εφημερία) και 4 χρόνια από τότε που ξεκίναγε την τελευταία της δουλειά σε παιδιατρική κλινική. Δεν έλαβε ποτέ τυπική εισαγωγή/προσαρμογή στις διαδικασίες του Νοσοκομείου (induction).
– Οι ιατροί από κάτω της, ένας SHO κι ένας foundation doctor, και αυτοί είχαν λιγότερο από έναν μήνα στο Νοσοκομείο, ενώ πριν δεν δούλευαν σε παιδιατρικό πόστο.
– Ο διευθυντής της (Consultant), έλειπε από το Νοσοκομείο για υποχρεώσεις διδασκαλίας.
– Ο registrar που κανονικά θα κάλυπτε το Children’s Assessment Unit (CAU) έλειπε κι αυτός με εκπαιδευτική άδεια. Η Dr Bawa-Garba θα κάλυπτε ad hoc και αυτό το πόστο.
– Επιπλέον, η Dr Bawa-Garba ήταν υπεύθυνη να απαντά και στα τηλεφωνήματα των GPs με κλινικά ερωτήματα για παιδιατρικά περιστατικά.
– Το IT σύστημα είχε πέσει και έτσι οι ιατροί δεν μπορούσαν να δουν τις εξετάσεις online. Ο SHO έπρεπε αντί να κάνει την δουλειά του απερίσπαστος, να μιλά διαρκώς με το εργαστήριο για να παίρνει τα αποτελέσματα. Ακόμη κι όταν, αργότερα, το σύστημα επανήλθε, αυτό δεν σήμαινε τις παθολογικές εξετάσεις όπως συνήθως (π.χ. με κόκκινη ή bold σήμανση), για να τραβά γρήγορα την προσοχή των πολυάσχολων ιατρών.
– Τέλος, το Νοσοκομείο λόγω σημαντικών κενών νοσηλευτριών, βασιζόταν σε καλύψεις από βραχυπρόθεσμες προσλήψεις με νοσηλεύτριες που και αυτές δεν είχαν εξοικείωση με το Νοσοκομείο, τους ιατρούς, τις διαδικασίες.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, προσήλθε στα επείγοντα ο Jack Adcock, ένα αγόρι 6 ετών, με σύνδρομο Down και με ιστορικό επιδιόρθωσης AVSD (μία συγγενής ανωμαλία της καρδιάς), υπό αγωγή με enalapril, ένα φάρμακο που μειώνει την αρτηριακή πίεση. Το παιδί ήταν αφυδατωμένο, με πυρετό, και η ιατρός της ιστορίας σωστά του έδωσε υγρά, πήρε αίμα και αέρια αίματος, τον έστειλε για ακτινογραφία θώρακος, και το παιδί μεταφέρθηκε με την αρχική διάγνωση της γαστρεντερίτιδας στο CAU για παρακολούθηση. Τα αέρια αίματος έδειξαν σοβαρή οξέωση, κάτι το οποίο μοιράστηκε η ιατρός με τον διευθυντή της όταν πέρασε αργότερα για λίγο για να δει πώς πάει η εφημερία. O διευθυντής της δεν θεώρησε απαραίτητο να εξετάσει προσωπικά τον μικρό Jack. Το επόμενο δείγμα αερίων έδειχνε ο μικρός να αντιδρά προς την σωστή κατεύθυνση, ενώ κλινικά άρχισε να πίνει και να μοιάζει καλύτερα. Η ακτινογραφία θώρακος αξιολογήθηκε με καθυστέρηση 2,5 ωρών και έδειχνε σημεία πνευμονίας. Η ιατρός ξεκίνησε αγωγή με αντιβιοτικά. Ενώ η ιατρός είχε ξεκάθαρα γράψει να μην λάβει το μικρό αγόρι την συνηθισμένη του αγωγή με enalapril, το παιδί πήρε μία δόση του φαρμάκου (κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, από ό,τι φαίνεται όχι από τις νοσηλεύτριες). Περίπου μία ώρα μετά, ο μικρός Jack Adcock, είχε καρδιακή ανακοπή, από την οποία δεν μπόρεσε να επανέλθει παρά τις προσπάθειες των ιατρών για αναζωογόνηση. Ο μικρός Jack Adcock απεβίωσε από στρεπτοκοκκική σηψαιμία.
Στο επόμενο διάστημα η Dr Hadiza Bawa-Garba συναντήθηκε με τον διευθυντή της στην καντίνα του Νοσοκομείου, ο οποίος φαίνεται να την ενθάρρυνε (ίσως και να την πίεσε) να γράψει τις σκέψεις της για το περιστατικό σε ένα patient encounter form στο ηλεκτρονικό της portfolio, κάτι που έχει αμιγώς εκπαιδευτικό στόχο. Η ιατρός, πιθανότατα από τύψεις, να έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στο τι θα μπορούσε η ίδια να κάνει καλύτερα παρά στις αποτυχίες του συστήματος εκείνης της ημέρας. Το κείμενο αυτό δεν έχει δοθεί στην δημοσιότητα, αλλά χρησιμοποιήθηκε αργότερα στην δίκη εναντίον της (βλ. παρακάτω).
Μία έρευνα για το περιστατικό, το 2012, κατέληξε ότι δεν μπορούσε να ταυτοποιήσει μία και μόνη συγκεκριμένη αιτία για τον θάνατο του Jack Adcock, και πρότεινε 23 συστάσεις και 79 δράσεις που το Νοσοκομείο θα έπρεπε να τροποποιήσει ως αποτέλεσμα του περιστατικού αυτού.
Επίσης το 2012, η Dr Bawa-Garba, συνελήφθη για επτά ώρες ανάκρισης, δύο εβδομάδες μετά την γέννηση του 2ου παιδιού της (εκείνο το όνειρο που λέγαμε στην αρχή ότι είχε…), το οποίο θήλαζε αποκλειστικά και το οποίο δεν είχε πρόσβαση στην μαμά του εκείνες τις ώρες.
Το 2014 η Dr Bawa-Garba κατηγορήθηκε και το 2015 καταδικάστηκε για φόνο εξ αμελείας, προφανώς για σοβαρή καθυστέρηση στην διάγνωση και αντιμετώπιση της σηψαιμίας. Κατά την δίκη επιτράπηκε να χρησιμοποιηθούν στοιχεία ακόμη κι από όσα είχε γράψει εν θερμώ στο portfolio της ως τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το 2017 το Medical Practitioners Tribunal service αποφάσισε να αναστείλει την άδεια άσκησης επαγγέλματος της ιατρού για ένα έτος. Το General Medical Council (GMC), ζήτησε δικαστικά να ακυρωθεί η απόφαση αυτή και του δοθεί η δυνατότητα να της αφαιρέσει ισοβίως την άδεια άσκησης επαγγέλματος. Στις 25 Ιανουαρίου 2018, το δικαστήριο αποφάσισε να επιτρέψει στο GMC να αφαιρέσει από την Dr Bawa-Garba την άδεια άσκησης επαγγέλματος ισοβίως.
Αυτά είναι πάνω κάτω τα δεδομένα της τραγικής ιστορίας. Την συγκεκριμένη Παρασκευή η εφημερία της Dr Hadiza Bawa-Garba προφανώς δεν ήταν τυπική, αλλά δεν την λες και άτυπη. Τόσο για τα δεδομένα του NHS της Αγγλίας όσο και για το ΕΣΥ της Ελλάδας. Μπορεί τα παραπάνω να φαίνονται εξωπραγματικά στα μάτια όσων δεν έχουν επαφή με τα παραπάνω δημόσια συστήματα υγείας, όμως δεν είναι έτσι. Σχεδόν κάθε ιατρός που έχει ειδικευτεί στο NHS ή στο ΕΣΥ θα μπορούσε να φανταστεί ότι στην θέση της Μουσουλμάνας, μαύρης γυναίκας που φορά τουρμπάνι στο κεφάλι θα μπορούσε να ήταν ο ίδιος. Το ότι δεν είναι αυτός στην θέση της είναι απλά θέμα τύχης και τίποτα παραπάνω. Τουλάχιστον, απ’ ό,τι φαίνεται, για αυτούς που εργάζονται στην Αγγλία.
Η ιστορία του παιδιού και της ιατρού είναι εξοργιστική. Η τραγική κατάληξη του μικρού παιδιού είναι πέρα από προφανές ότι ήταν αποτέλεσμα μίας αλυσίδας ατυχών αλλά όχι και τόσο σπάνιων συστημικών λαθών και παραλείψεων, στα οποία η ιατρός ήταν άτυχη να έχει εκ της θέσεώς της πρωταγωνιστικό ρόλο. Το σύστημα, και ιδίως το GMC, αντιμετώπισε την υπόθεση ως μεμονωμένη περίπτωση και την ιατρό ως αποδιοπομπαίο τράγο για να αποφύγει να παραδεχτεί την σειρά αποτυχιών του συστήματος. Ενός συστήματος που απλά καλό θα ήταν να παραδεχτούμε ότι λόγω του δυσθεώρητου κόστους της δωρεάν δημόσιας υγείας για όλους, είναι πολύ δύσκολο να μην είναι υποστελεχωμένο και υποχρηματοδοτημένο, και να μην δουλεύει, ανά περιόδους, στα όριά του. Ο,τιδήποτε διαφορετικό άλλωστε θα έδινε πάτημα σε πολλούς να μιλούν για σπατάλες.
Με το σύστημα να κλείνει τα μάτια μπροστά στα προφανή αίτια της τραγικής αυτής ιστορίας και να δρα εκδικητικά (ίσως από ενοχές;), η ιατρός Bawa-Garba και η οικογένειά της βίωσε στον 21ο αιώνα μία αντιμετώπιση βγαλμένη από τον Μεσαίωνα. Αλλά, ίσως ακόμη πιο σημαντικό, ο θάνατος του μικρού Jack Adcock, ποτέ δεν έλαβε την ηθική δικαίωση της ψύχραιμης αντιμετώπισης και επιδιόρθωσης των συστημικών παραλείψεων που συμμετείχαν στην πρόκλησή του. Αν αυτό είχε συμβεί, θα έδινε τουλάχιστον την αίσθηση παρηγοριάς στην οικογένειά του, ότι ο θάνατος του παιδιού τους ίσως στο μέλλον να οδηγούσε στο να σωθεί κάποιο άλλο παιδί μέσα στο ίδιο αυτό σύστημα. Αντιθέτως, 7 χρόνια μετά, η ιστορία αυτή εκτός από το να προκαλεί θλίψη και οργή μαζί, επιβεβαιώνει το χειρότερο δυνατό σενάριο από όλα, το γεγονός δηλαδή ότι ο θάνατος του μικρού παιδιού ήταν εκτός από τραγικός, και εντελώς μάταιος.
© Kostis Tsarpalis, February 2018
Update, August 2018: Some good news for Dr Hadiza Bawa-Garba and for common sense:
Hadiza Bawa-Garba wins right to practise again, BMJ 14 August 2018
The long road to justice for Hadiza Bawa-Garba, BMJ 14 August 2018
1. Το κείμενο το έγραψα γιατί θεωρώ την ιστορία σημαντική και με προεκτάσεις και στο ελληνικό δημόσιο σύστημα υγείας, και επειδή δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου κάποιο άλλο κείμενο στα ελληνικά που να ασχολείται με το θέμα. Σε περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται, οι λεπτομέρειες του θέματος προέρχονται από μία σειρά δημοσιευμένων κειμένων που θεωρώ ότι είναι έγκυρα, και τα οποία είναι ακόμη πιο αναλυτικά και πολύ πιο καλογραμμένα από το δικό μου (περιλαμβάνουν μαρτυρίες τόσο από ιατρούς όσο και από νομικούς με άμεση γνώση των λεπτομερειών). Ενδεικτικά, μπορείτε να διαβάσετε όσα αναφέρω παρακάτω στο 3.
2. Στην Ελλάδα, αν και οι συνθήκες του περιστατικού απαντώνται δυστυχώς αρκετά συχνά στα δημόσια Νοσοκομεία, το Νοσοκομείο (από όσο γνωρίζω) είναι υπεύθυνο για το προσωπικό του και νομίζω ότι δεν μπορείς να προσφύγεις κατά κάποιου ιατρού χωρίς να προσφύγεις και κατά του Νοσοκομείου. Οι νομικοί σίγουρα γνωρίζουν καλύτερα τις λεπτομέρειες.
3. Για περισσότερες πληροφορίες: